Phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam

Dù đạt được nhiều thành tựu về phát triển kinh tế - xã hội, Việt Nam đang phải đối mặt với không ít thách thức về cạn kiệt tài nguyên, ô nhiễm môi trường và biến đổi khí hậu. Những thách thức này trở nên phức tạp hơn khi mà Việt Nam đang tiếp tục quá trình gia tăng dân số và đô thị hóa, quá trình công nghiệp hóa song còn chậm chuyển đổi từ cách tiếp cận kinh tế tuyến tính truyền thống (kinh tế một chiều) kéo theo hệ lụy ngày càng nghiêm trọng đối với nguồn cung tài nguyên (bao gồm đất đai), lượng chất thải lớn, an ninh môi trường và an ninh nguồn nước. 

Do vậy, chuyển dịch từ kinh tế tuyến tính sang kinh tế tuần hoàn (KTTH) đang trở thành xu thế phát triển tất yếu, là một hướng đi quan trọng góp phần thúc đẩy cơ cấu lại nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng theo hướng hiện đại, nâng cao năng lực cạnh tranh và khả năng chủ động thích ứng, chống chịu trước các cú sốc từ bên ngoài, hiện thực hóa Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2050, bảo đảm quốc phòng an ninh.

Nhận thức được tính cấp thiết của việc cần phải thúc đẩy phát triển KTTH ở Việt Nam, ngay từ năm 2020, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã chủ động đề xuất thực hiện những nghiên cứu cơ bản, và tham vấn các chuyên gia, nhà đầu tư về KTTH. Bộ đã có báo cáo với Chính phủ về việc xây dựng Đề án Phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam từ đầu năm 2021.

Trên cơ sở tham mưu của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 687/QĐ-TTg ngày 07/6/2022 phê duyệt Đề án “Phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam”, trong đó nêu rõ quan điểm, mục tiêu cũng như đưa ra các nhiệm vụ giải pháp cụ thể, có tính “dài hơi” mà các bộ, ngành cần phải thực hiện đồng bộ. Để sớm cụ thể hóa các định hướng này, Bộ Kế hoạch và Đầu tư được Thủ tướng Chính phủ giao chủ trì xây dựng Nghị định về Cơ chế thí điểm phát triển kinh tế tuần hoàn (Nghị định). Theo báo cáo Nghị định và đánh giá tác động của chính sách về Cơ chế thí điểm phát triển KTTH, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã đề xuất 11 nội dung chính sách, bao gồm:

- Nội dung chính sách 1: Chính sách khu công nghiệp, khu kinh tế -Ưu đãi đầu tư.

- Nội dung chính sách 2: Chính sách khu công nghiệp, khu kinh tế - Chuyên gia nước ngoài thường trú, tạm trú trong khu.

- Nội dung chính sách 3: Phân loại xanh.

- Nội dung chính sách 4: Chính sách giới thiệu công nghệ, hỗ trợ 50% chi phí chuyên gia tư vấn công nghệ

- Nội dung chính sách 5: Chính sách được nhà nước miễn thuế nhập khẩu, chuyển giao trang thiết bị công nghệ phục vụ dự án tham gia cơ chế thử nghiệm, ưu tiên thông quan hàng hóa.

- Nội dung chính sách 6: Chính sách tín dụng xanh

- Nội dung chính sách 7: Chính sách trái phiếu xanh.

- Nội dung chính sách 8: Chính sách hỗ trợ tối đa 70% tổng chi phí cho một khóa quản trị doanh nghiệp cho Tổ chức tham gia Cơ chế thử nghiệm.

- Nội dung chính sách 9: Chính sách hỗ trợ 50% chi phí đào tạo nghề, chi phí chuyển đổi nghề nghiệp nhưng không vượt quá 03 tháng lương cơ sở cho mỗi người lao động tại khu vực triển khai dự án kinh tế tuần hoàn tham gia cơ chế thử nghiệm.

- Nội dung chính sách 10: Nhà nước, chính quyền địa phương thực hiện đảm bảo, kết nối các đơn vị cung ứng lao động, trường nghề, trung cấp, cao đẳng, đại học với tổ chức tham gia Cơ chế thử nghiệm và các hoạt động hỗ trợ khác theo quy định bảo đảm nguồn lao động đúng chất lượng, đủ số lượng yêu cầu cho thực hiện dự án kinh tế tuần hoàn.

- Nội dung chính sách 11: Chính sách đất đai

Các lĩnh vực tham gia Cơ chế thử nghiệm bao gồm: Nông, lâm nghiệp và thủy sản; Công nghiệp; Năng lượng; Vật liệu xây dựng.

Trên thực tế, Việt Nam đã triển khai chủ trương, chính sách phát triển KTTH và bước đầu đã thu được những kết quả khả quan. Thông qua thực hiện mô hình KTTH, các doanh nghiệp, đơn vị sản xuất đã nhận thức rõ hơn và chủ động áp dụng các giải pháp về sản xuất sạch hơn (SXSH) nhằm giảm mức phát sinh chất thải, tiêu thụ nguyên vật liệu, năng lượng và nước, tiết kiệm chi phí sản xuất cho doanh nghiệp. Qua 12 năm triển khai Chiến lược SXSH trong công nghiệp, đến nay đã có 68,5% doanh nghiệp nhận thức được lợi ích của việc áp dụng SXSH, tăng 20,5% so năm 2010. 46,9% cơ sở sản xuất áp dụng SXSH, tăng 35,9% so năm 2010, 12% trong số đó đã đạt mức tiết kiệm 8% trở lên trong giảm năng lượng, nguyên nhiên liệu trên một đơn vị sản phẩm. Có thể thấy, các doanh nghiệp, đơn vị sản xuất đã dần chủ động thực hiện đầy đủ các quy định pháp luật về bảo vệ môi trường. Bên cạnh đó, việc triển khai mô hình KTTH đã giúp huy động mọi nguồn lực xã hội thực hiện mọi giải pháp về sử dụng năng lượng tiết kiệm hiệu quả để đạt được mục tiêu đến năm 2025; nhiều sáng kiến quản trị doanh nghiệp bền vững và thúc đẩy kinh tế tuần hoàn ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường mô hình hợp tác công - tư đang được đề xuất và từng bước triển khai. Một số kết quả cụ thể từ mô hình kinh tế tuần hoàn đang được áp dụng thành công trong các doanh nghiệp lớn, như Heineken Việt Nam, Unilever Việt Nam, doanh nghiệp vừa và nhỏ, như chuỗi cung ứng nuôi và sản xuất cá tra, hoặc dự án của Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên hợp quốc (UNIDO) về Khu công nghiệp sinh thái đang triển khai tại 6 khu công nghiệp ở các tỉnh Ninh Bình, thành phố Đà Nẵng và thành phố Cần Thơ. Tất cả những sáng kiến và mô hình kinh tế này đã đặt nền tảng đầu tiên cho quá trình dịch chuyển của nền kinh tế.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, việc triển khai chủ trương, chính sách phát triển KTTH ở Việt Nam vẫn còn đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức như: Khung chính sách về phát triển mô hình KTTH dù đã được đề cập nhưng chưa hoàn thiện; nhận thức về KTTH và sự cần thiết chuyển đổi sang phát triển mô hình KTTH còn hạn chế; nguồn nhân lực sẵn sàng cho quá trình chuyển đổi sang phát triển KTTH còn yếu; phần lớn các doanh nghiệp Việt Nam là doanh nghiệp nhỏ và vừa, rất hạn chế về năng lực công nghệ tái chế, tái sử dụng, chưa nói đến năng lực đóng góp vào phục hồi các nguồn tài nguyên; cách thức tiến hành, chuyển đổi từ nền kinh tế truyền thống sang xây dựng mô hình KTTH còn thiếu định hướng cụ thể, kịp thời, thiếu hệ thống tiêu chí đủ chi tiết và cơ chế ưu đãi phù hợp.

Căn cứ các Nghị quyết của Chính phủ, Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2050 và thực tế phát triển kinh tế tuần hoàn ở nước ta hiện nay, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã có văn bản số 1703/BKHĐT-QLKTTW ngày 10/3/2023 gửi các bộ, ngành, địa phương đề nghị góp ý vào Đề cương Nghị định và Đề cương Báo cáo đánh giá tác động chính sách, đồng thời đăng tải nội dung đề nghị góp ý trên trang thông tin của Bộ (lấy ý kiến góp ý đợt 1). Căn cứ các ý kiến góp ý đợt 1, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã nghiên cứu, tiếp thu và tiếp tục có văn bản số 7144/BKHĐT-QLKTTW ngày 30/08/2023 gửi các bộ, ngành, địa phương để lấy ý kiến góp ý bổ sung đợt 2. Hiện tại, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang đợi ý kiến Chính phủ để hoàn thiện và ban hành Nghị định về cơ chế thử nghiệm phát triển kinh tế tuần hoàn. Sau khi Nghị định về cơ chế thử nghiệm phát triển kinh tế tuần hoàn được hoàn thiện và ban hành sẽ giúp các doanh nghiệp, nhà đầu tư yên tâm thử nghiệm các ý tưởng, sáng kiến KTTH, từ đó đóng góp vào quá trình chuyển đổi xanh, phục hồi xanh ở Việt Nam; đồng thời góp phần thúc đẩy kinh tế - xã hội đất nước phát triển nhanh, hiện đại và bền vững./.