Khai thác tiềm năng lòng hồ thủy điện sông Đà

Tiềm năng còn bỏ ngỏ

Vùng lòng hồ sông Đà trên địa bàn tỉnh Sơn La có tổng diện tích 20.900 ha, với thủy điện Hòa Bình 7.900 ha, hồ thủy điện Sơn La 13.000 ha, thuộc địa bàn tám huyện, 37 xã, 254 bản. Từ khi hình thành các hồ thủy điện, cùng với các chính sách của Đảng và Nhà nước, đời sống sản xuất, sinh hoạt của bà con ven hồ đã có nhiều cải thiện. Tuy nhiên, để bà con ổn định cuộc sống lâu dài, môi trường sản xuất, sinh hoạt ở đây cũng đang đặt ra nhiều vấn đề. Đây cũng là nội dung quan trọng tỉnh Sơn La thông qua đề án nhằm khai thác tiềm năng lòng hồ thủy điện.

Theo đánh giá, các hồ thủy điện ở Sơn La và Hòa Bình có bốn nhóm tiềm năng lớn, gồm: Nuôi trồng đánh bắt thủy sản, du lịch, trồng rừng và vận tải đường thủy. Thực tế những tiềm năng này chưa khai thác được bao nhiêu, hoặc có thì cũng là tự phát, manh mún, chưa được nghiên cứu tác động môi trường, nên hiệu quả chưa cao.

Lòng hồ thủy điện Hòa Bình đã hình thành gần 40 năm. Từ đó đến nay bốn giai đoạn đầu tư dự án, chủ yếu đầu tư vào cơ sở hạ tầng, các chương trình sản xuất, ổn định dân cư. Việc khai thác lòng hồ phục vụ đời sống sản xuất chưa nhiều và hiệu quả chưa cao. Dễ nhận biết nhất trên lòng hồ là việc hình thành hơn 30 chợ phiên, việc di chuyển hàng hóa, sinh hoạt của người dân chủ yếu bằng tàu, thuyền tự đóng.

Tại một số xã, như: Tân Phong, Bắc Phong (huyện Phù Yên); Tà Hộc (huyện Mai Sơn); Tạ Khoa, Chiềng Sại (huyện Bắc Yên),... người dân đã được hỗ trợ nuôi cá lồng, đánh bắt thủy sản, nhưng bị tác động bởi dịch bệnh, mưa lũ cho nên hiệu quả kinh tế không cao. Cả một khu vực rộng lớn hai bên bờ sông Đà đất rừng đã được khoanh khoán, giao cho người dân bảo vệ, nhưng do địa hình dốc, chủ yếu là rừng tre và cây bản địa nên việc khai thác, hình thành kinh tế rừng gặp khó khăn. Cuộc sống của bà con lòng hồ thủy điện Hòa Bình nhìn chung vẫn chủ yếu là sản xuất nương rẫy, trồng ngô, lúa, kết hợp với chăn nuôi, đời sống sản xuất còn nhiều khó khăn.

Đối với lòng hồ thủy điện Sơn La, tuy mới hình thành khoảng 5 năm trở lại đây, nhưng tiềm năng lòng hồ này rất lớn, nhất là việc nuôi trồng đánh bắt thủy sản và phát triển du lịch. Trong đó, việc thử nghiệm nuôi cá tầm ở lòng hồ thủy điện Sơn La được đánh giá cao, tiềm năng rất lớn. Hiện nay trên lòng hồ này đã có hàng nghìn lồng cá của các tổ chức, cá nhân đầu tư mang lại hiệu quả kinh tế cao. Mặc dù vậy, mọi thứ dường như mới bắt đầu, tiềm năng vẫn chưa được đánh thức, rất cần một bài toán toàn diện, lâu dài cho khu vực lòng hồ sông Đà.

Việc cần làm để phát huy tiềm năng

Kinh nghiệm của các nhà tư vấn, hoạch định chính sách, để khai thác tốt tiềm năng lòng hồ thủy điện Sơn La và Hòa Bình cần thực hiện nhiều việc. Quan trọng nhất là cần đánh giá một cách tổng quan, với các thông tin khoa học được nghiên cứu đầy đủ nhằm phát triển kinh tế gắn với bảo đảm môi trường bền vững.

Từ trước đến nay, người ta mới nhìn thấy vai trò của lòng hồ trong việc khai thác nguồn nước phát điện, tưới tiêu, thủy lợi, điều tiết lũ. Lòng hồ còn có vai trò quan trọng khác là điều hòa khí hậu, tác động đến môi trường sinh thái, giống như một "lá phổi" xanh cho khu vực và đồng bằng Bắc Bộ. Với cách nhìn nhận như vậy, việc ứng xử, tác động ảnh hưởng đến lòng hồ cần có những nguyên tắc và chính sách phù hợp. Việc này chỉ riêng tỉnh Sơn La thì không làm được, mà cần có một chương trình hành động quốc gia. Đặc biệt là cơ chế chính sách trồng rừng, bảo vệ rừng cho các hồ thủy điện. Bảo đảm cho cuộc sống của người dân gắn bó với rừng, bảo vệ được môi trường sinh thái.

Đối với tỉnh Sơn La, địa phương đang quản lý, khai thác hai lòng hồ rộng lớn của sông Đà, cần quy hoạch từng lĩnh vực, gắn với quy hoạch chung phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng - an ninh. Hiện nay, tỉnh Sơn La đã thành lập Ban Chỉ đạo khai thác tiềm năng lòng hồ thủy điện (Ban Chỉ đạo 63), với nhiệm vụ giúp Ban Thường vụ Tỉnh ủy xem xét, quyết sách các chính sách liên quan đến lòng hồ. Mục tiêu chủ yếu phấn đấu đến năm 2020 trên lòng hồ đạt 5.000 lồng cá, trong đó 2.800 lồng cá tầm, giá trị thủy sản đạt 550 tỷ đồng; Du lịch lòng hồ đón khoảng 180 nghìn lượt khách, doanh thu 290 tỷ đồng. Thông qua đó, thu nhập bình quân đầu người đạt 1,5 triệu đồng/tháng, tỷ lệ hộ nghèo đa chiều còn 25,7%, tỷ lệ độ che phủ rừng đạt 55%.

Để thực hiện được các mục tiêu nêu trên, tỉnh Sơn La đã đề ra năm nhóm giải pháp, gồm: Giải pháp về quy hoạch, cơ chế chính sách, quan hệ sản xuất, thị trường và tiêu thụ, việc làm và lao động. Nhìn chung, tỉnh Sơn La đã nhận thức được tiềm năng to lớn của lòng hồ sông Đà, đề ra được chương trình, đề án, cách thức triển khai để khai thác tiềm năng đó.

Tuy nhiên, cũng còn một số vấn đề cần tiếp tục được quan tâm, đó là việc quản lý, cấp phép khai thác lòng hồ, quản lý phương tiện vận tải đường thủy, vấn đề bảo vệ môi trường, nguồn nước, cảnh quan thiên nhiên... Sơn La là tỉnh đang có những cơ hội lớn khai thác lòng hồ sông Đà, nhưng để phát huy tiềm năng đó khai thác cần đi liền với bảo vệ, phát triển bền vững.